ΙΣΤΟΡΙΑ της ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ – Α Μέρος : Αρχαίοι Λαοί στην Άπω και Μέση Ανατολή.

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

 ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ  ΛΑΟΙ

 ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ,  ΤΟΥ  ΧΑΛΚΟΥ ΚΑΙ  ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟΥ

ΑΠΩ ΑΝΑΤΟΛΗ- ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ

Πρόλογος

Από την εμφάνιση του ανθρώπου στην γη , η τερηδόνα και τα περιοδοντικά προβλήματα είναι συνυφασμένα με την ζωή του. Προβλήματα , που μέχρι σήμερα δεν έχει καταφέρει να ξεριζώσει όπως έκανε με πολλές άλλες ασθένειες.

Τα τελευταία 100 χρόνια η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου  οδήγησε σε αύξηση της κατανάλωσης της ζάχαρης άμεσα με διάφορες μορφές (γλυκά, ποτά, καφέδες, snacks κλπ) και έμμεσα άλλων  υδατανθράκων όπως π.χ. σε μορφή αμύλου ( ψωμί, μακαρόνια , πατάτες κλπ).

 Αυτό οδήγησε σε αύξηση της τερηδόνας.

Στο ίδιο διάστημα ο άνθρωπος προσέχει περισσότερο την στοματική του υγιεινή, κάτι που δεν έκανε ο άνθρωπος προηγουμένως.

Στην σημερινή εποχή, η Οδοντιατρική επιστήμη με τις υψηλής στάθμης παρεχόμενες υπηρεσίες , η αλλαγή των κοινωνικών προτύπων  (όμορφο χαμόγελο, δροσερή αναπνοή ) και η γνώση πλέον των αιτίων της καταστροφής των δοντιών , όπως επίσης της άμεσης σχέσης της στοματικής υγιεινής με την γενική υγεία , οδήγησε κατακόρυφα την βελτίωση της κατάστασης της υγείας του στόματος η οποία είναι ανάλογη με την βελτίωση του βιοτικού επιπέδου. 

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Από λείψανα που έχουν βρεθεί, φαίνεται ότι ο πρωτόγονος άνθρωπος υπέφερε από τα δόντια του. Τα κατάγματα στα δόντια, η τερηδόνα, η κινητικότητα  καθώς και οι απώλειες δοντιών ήταν συχνές.

Αυτό  φαίνεται σε γνάθο ανθρωπίνου σκελετού 40.000 ετών που βρέθηκε στην Κίνα.

Το ίδιο  κρανία της εποχής του ανθρώπου του ΚΡΟ ΜΑΝΙΟΝ ( 38.500 π.χ.) έχουν εμφανή δείγματα  καταστροφής των δοντιών από τους πάρα πάνω λόγους.

 Ο άνθρωπος σπρωγμένος από το ένστικτο για την ανακούφιση από τον πόνο κατέφευγε στη χρήση κυρίως φυτών, πρωτόγονων φαρμάκων και μηχανικών μέσων που συνήθως συνδέονταν με μαγικούς χειρισμούς και δεισιδαιμονίες.

ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ  ΛΑΟΙ  ΣΤΗΝ  ΕΠΟΧΗ  ΤΟΥ  ΛΙΘΟΥ ,  ΤΟΥ   ΧΑΛΚΟΥ  ΚΑΙ  ΤΟΥ   ΣΙΔΗΡΟΥ

      Στήν περίοδο αυτή (ειδικά στη εποχή του λίθου και του χαλκού ) , η ιατρική βρίσκεται στα χέρια των μάγων και των ιερέων . Οι αρρώστιες αποδίδονται στην εκδικητικότητα των θεών, η ίαση στην εύνοια τους με τη μεσολάβηση των μάγων και των ιερέων και όταν η ίαση δεν επερχόταν, η εξήγηση των μάγων ήταν ότι οι θεοί δεν πείστηκαν.   

Από τότε που υπάρχουν γραπτά και ανασκαφικά στοιχεία, παρατηρούμε ότι όλοι οι λαοί , στους αρχαίους χρόνους,  αντιμετώπιζαν  την  τερηδόνα και τις αρρώστιες των ούλων με θεοκρατικές αντιλήψεις κάτι σαν τιμωρία των θεών .

Αυτές τις αρρώστιες των δοντιών και των ούλων των ανθρώπων εκείνων των εποχών προσπαθούσαν να τις αντιμετωπίσουν με βότανα, αυτοσχέδια φάρμακα, "μαντζούνια" , ξόρκια , προσευχές και επικλήσεις των θεών από αυτόκλητους θεραπευτές ,αστρολόγους , ιερείς και μάγους.

Σε αρκετές περιπτώσεις όλες αυτές οι ιδιότητες συγκεντρώνονταν στο πρόσωπο ενός ατόμου το οποίο κατείχε τεράστια δύναμη  ,επιρροή και εκτίμηση  μεταξύ των  ανθρώπων   των  κοινωνιών εκείνων των εποχών. Ταυτόχρονα προκαλούσαν  δέος και φόβο για τις ικανότητες τους να επικοινωνούν με τα θεία!!!

Αυτή η προσπάθεια βέβαια τις περισσότερες φορές  δεν είχε αποτέλεσμα . Πέραν αυτών πολλές φορές μένουμε έκπληκτοι με την επινοητικότητα και την “εφευρετικότητα” των θεραπευτών της εποχής.

ΑΠΩ ΑΝΑΤΟΛΗ

Κίνα

Οι Κινέζοι, αν και ανέπτυξαν σπουδαίο  πολιτισμό , λόγω δυσκολίας της γλώσσας και της ιδιαίτερης γραφής τους, παρέμειναν μια κοινωνία κλειστή η οποία δύσκολα δεχόταν γνώσεις και επιρροές .

Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα οι γνώσεις τους, για την Ιατρική και βέβαια και για την Οδοντιατρική, να παραμείνουν  για πολλούς αιώνες προσκολλημένες  στις δικές τους δοξασίες και πρακτικές όταν όλοι οι άλλοι λαοί ήδη είχαν κάνει άλματα μπροστά στην κατανόηση της Επιστήμης της Ιατρικής , ειδικά μετά τις βάσεις που έβαλε ο  Ιπποκράτης.!

Είχαν κάνει διάφορες παρατηρήσεις ως προς τις διαφοροποιήσεις του πόνου (τον οποίο ονόμαζαν Ya-tong) ανάλογα με την προέλευση (δόντια ή ούλα) και το αίτιο. Αναφέρονται εξαγωγές δοντιών καθώς και ενδείξεις γι' αυτές.

Δεν υπάρχουν αναφορές για προσθετικές εργασίες.

Τον πόνο οι Κινέζοι προσπαθούσαν να τον αντιμετωπίσουν με διάφορα μέσα και υπάρχουν στοιχεία ότι  περίπου από το 2.700 π.Χ. χρησιμοποίησαν τον βελονισμό για την αντιμετώπιση του πόνου που σχετίζεται με τη φθορά των δοντιών.

Για τα προβλήματα των δοντιών υπήρχαν 26 σημεία βελονισμού σε διάφορα μέρη του σώματος όχι κατ’ ανάγκη στην περιοχή του προσώπου. Έτσι υπήρχαν αρκετά σημεία στα πόδια και ένα σημείο στον αγκώνα.

Χρησιμοποίησαν επίσης ένα είδος καυτηριασμού σε διάφορα σημεία τα οποία ονόμαζαν σημεία ΒΟΧΑ, τον οποίον χρησιμοποιούσαν σαν θεραπευτικό μέσο.

Όλες οι μέθοδοι καθώς και ο τρόπος εφαρμογής των φαρμάκων ,  βασίζονταν στην Ανατολίτικη Κινέζικη θεωρία της ζωτικής ισορροπίας, των ζωτικών σημείων, των ζωτικών ουσιών και της ροής αυτών μέσα από τις οδούς επικοινωνίας.

Χρησιμοποίησαν διάφορα φάρμακα με διάφορα περίεργα υλικά  για μας σήμερα .

Τον 2ο μ.Χ. αιώνα   οι   Κινέζοι χρησιμοποιούσαν σκεύασμα αρσενικού (επικίνδυνη θανατηφόρα ουσία)  για τη θεραπεία των τερηδονισμένων δοντιών από τον πόνο .Αυτό πιθανώς γινόταν για να νεκρώσουν τον πολφό και την ανακούφιση από τον πόνο. Δηλαδή έκαναν κατά κάποιο τρόπο Ενδοδοντική θεραπεία (απονεύρωση ).

Η χρήση του αρσενικού για τις απονευρώσεις εφαρμοζόταν ακόμη και  μέχρι πριν μερικές δεκαετίες σ’ όλον τον “πολιτισμένο” κόσμο!

Είχαν χρησιμοποιήσει διάφορες ουσίες για την λεύκανση των δοντιών και Οδοντόκρεμα χρησιμοποιήθηκε ήδη από το 300-500 π.χ., τόσο στην Κίνα όσο και στην Ινδία.!!!

Ιατρικό κείμενο στην Κίνα αναφέρεται στην  χρήση "πάστα αργύρου”,  ένα είδος αμαλγάματος ,  από τον 7ο  αιώνα μ.χ.

Οι Κινέζοι ήταν από τους πρώτους ανθρώπους να χρησιμοποίησαν ένα είδος  οδοντογλυφίδας-οδοντόβουρτσας  για να καθαρίζουν τα δόντια και να κάνουν μασάζ στα ούλα !

Αυτά κατασκευαζόταν από  ρίζες  η “κλαδάκια”  διαφόρων φυτών , το άκρο των οποίων χτυπούσαν η μασούσαν μέχρι να μαλακώσει και να γίνει ινώδες και να μπορούν να το χρησιμοποιήσουν  για τρίψιμο , βούρτσισμα και καθαρισμό των δοντιών. Αυτή η μέθοδος εξακολουθεί να χρησιμοποιείται  ακόμη μέχρι σήμερα από αρκετούς λαούς και έθνη .

Ο Μάρκο Πόλο αναφέρει ότι οι Κινέζοι κάλυπταν τα δόντια τους με φύλλο χρυσού στο σχήμα του δοντιού για καλλωπιστικούς λόγους.

Ινδία-Πακιστάν

Οι άνθρωποι του πολιτισμού των κοιλάδων του Ινδού ποταμού , ακόμη και από τις αρχές της περιόδου Harappan  (περ. 3.300 π.Χ. ), είχαν αρκετές αν και στοιχειώδεις γνώσεις  της οδοντιατρικής. 

Έκαναν εξαγωγές , εμφράξεις με διάφορα υλικά ,χρυσές εμφράξεις και χρυσά ένθετα ,  προσθετική δοντιών με την χρήση χρυσών συρμάτινων ναρθήκων και “θεραπεία” των ούλων!

Στην μέθοδο της προσθήκης ελλειπόντων δοντιών χρησιμοποιούσαν  δόντια από ελεφαντοστούν . Την μέθοδο αυτή με τό σύρμα  την ακολουθούν ακόμα οι Οδοντίατροι του δρόμου που υπάρχουν σε μεγαλουπόλεις της σημερινής Ινδίας!

Σε κείμενα  αναφέρονται η χρήση διαφόρων εργαλείων όπως π.χ. της οδοντάγρας. Μέχρι και αναφύτευση δοντιού αναφέρεται.

Επίσης εφάρμοζαν την προσθήκη πολυτίμων λίθων στα δόντια τους. Θα λέγαμε εν συντομία ότι έδιναν μεγάλη σημασία στα δόντια τους τόσο σαν στοιχείο ομορφιάς όσο και στοιχείο υγείας εξυμνούσαν μάλιστα σε ποιήματα , ύμνους και λαϊκά τραγούδια τα όμορφα δόντια.

Οι Βραχμάνες φρόντιζαν με μεγάλη επιμέλεια τα δόντια τους και ειδικά κάθε πρωί μαζί με τις προσευχές τους  φρόντιζαν την περιποίηση των δοντιών τους .

Άλλες φυλές μετά την συμπλήρωση της μόνιμης οδοντοφυΐας "λίμαραν" τα δόντια τους σαν μέσο καλλωπισμού και  ένδειξη τής τάξεως τους.

Άλλες φυλές ήταν αντίθετες με τα λευκά δόντια και με διάφορους τρόπους τα "έβαφαν" μαύρα.

Ο Μάρκο Πόλο αναφέρει ότι συνάντησε στις Ινδίες φυλές  με μαύρα δόντια .

Οι πρώτες γνωστές «Οδοντιατρικές»  εργασίες,  που αναφέρονται στην βιβλιογραφία , είναι αυτές σε κρανία που βρέθηκαν στο Μπαλουχιστάν του σημερινού Πακιστάν .

 Τα στοιχεία έχουν  βρεθεί σε 11 δόντια κρανίων  που χρονολογούνται από το  7.000-5.500  π.χ.

Σ’ αυτά φαίνεται καθαρά με τις  ισοδιαμετρικές οπές πού υπάρχουν , ότι έγιναν τεχνητά  για πιθανή ανακούφιση από πόνο, όπως ακριβώς γίνεται σήμερα με τα σύγχρονα μέσα.

Στα ευρήματα αυτά φαίνονται τρυπανισμός δοντιών με πιθανό σαν οδοντοτρύπανο  λίθινη μύτη κάποιου λίθινου βέλους κατασκευασμένο από πυριτόλιθο.

ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ

 Μεσοποταμία-Σουμέριοι(3.000π.χ.- 1.500π.χ.)

 Ο Κώδικας του Χαμουραμπί (περ. 1900 π.Χ.) , (μια κωδικοποιημένη αναγραφή των νόμων της εποχής σε μια στήλη από βασάλτη) ,  ρίχνει φως στην εξέλιξη της Ιατρικής εκείνη την εποχή.

Αυτό δείχνει ότι ήδη από το 2.500 π.Χ. το ιατρικό επάγγελμα (συμπεριλαμβανομένης της οδοντιατρικής) ελεγχόταν  από την κεντρική κυβέρνηση. Στον 18ου αιώνα π.χ. το επάγγελμα είχε μεγάλη αίγλη. Οι αμοιβές ρυθμίζονταν από την κυβέρνηση ανάλογα  με τη θέση και την τάξη  του ασθενούς.

Προβλέπονται  κυρώσεις για αμέλεια ή ανεπιτυχή θεραπεία. Η εσχάτη των ποινών δεν ήταν ο θάνατος, αλλά η αφαίρεση αδείας του  γιατρού.

Ο κώδικας δεν περιέχει στοιχεία της ιατρικής διάγνωσης  και  θεραπείας, δεδομένου ότι ο κώδικας ασχολήθηκε  με κοσμικά θέματα ενώ τόσο το βότανο εξορκισμού όσο και οι γιατροί ήταν από την τάξη των ιερέων .

Ωστόσο, οι χειρουργοί δεν ήταν ιερείς για τους οποίους προβλέπονται αρκετά στοιχεία στον κώδικα.

Προφανώς η οδοντιατρική θεραπεία ήταν στα χέρια των γιατρών και όχι σε χειρουργούς.

Στον Κώδικα του Χαμουραμπί αναφέρεται δύο φορές την εξαγωγή του δοντιού, καθώς σχετίζονται με τιμωρία.

Στην Μεσοποταμία συνήθιζαν να καθαρίζουν τα δόντια τους με την Οδοντογλυφίδα-Οδοντόβουρτσα  όπως και στην Κίνα.

Οι Μεσοποτάμιοι το αναφέρουν σαν  Siwak, και το έφτιαχναν  από βελόνες σκαντζόχοιρου, φτερά πουλιών , ξύλινα αγκάθια, ρίζες η βλαστούς φυτών.

Στη Μεσοποταμία, στους Σουμέριους υπήρχε ένας μύθος γύρω στο 3.000 π.χ. που ονομαζόταν μύθος του σκουληκιού και έλεγε ότι “η τερηδόνα και αλλά νοσήματα των δοντιών οφείλονταν σε ένα σκουλήκι που μπαίνει στα δόντια, καταβροχθίζει τα ούλα και κατατρώγει το αίμα των δοντιών”.

Στοματική Υγιεινή ασκήθηκε από τους Σουμέριους από το 3.000 π.Χ., και περίτεχνα διακοσμημένα οδοντογλυφίδες χρυσού που βρέθηκαν στις ανασκαφές στην Ούρ στη Μεσοποταμία δείχνουν ενδιαφέρον για την καθαριότητα του στόματος.

 Ασσύριοι (2.500 π.χ.-612π.χ.)

Σε κείμενο (700 π.χ.) που βρέθηκε  στην Ασσυρία (τώρα βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο)  αναφέρεται σε περιπτώσεις θεραπευτικών εξαγωγών.

Η  Ασσυρo-Βαβυλωνιακή φαρμακοποιία περιείχε 250 φαρμακευτικά φυτά, 120 ανόργανες ουσίες και 180 άλλα φάρμακα δεν έχουν ακόμη προσδιοριστεί.

Δύο συνταγές από την αρχαία Ασσυρία - Βαβυλωνία είναι σημαντικές στην ιστορία του στόματος υγιεινής.

Η πρώτη προορίζεται για την αφαίρεση της οδοντικής πλάκας που  αποτίθεται επί των οδόντων, για την λεύκανση  αποχρωματισμένων δοντιών  και την αποφυγή  της δυσάρεστης αναπνοής. Παρασκευάζεται ένα μείγμα από "άλας της Akkad” , Ammi και Lolium (βότανα), και τερεβινθελαίο πεύκου ". Το μίγμα εφαρμόζεται στα δόντια και στη συνέχεια τρίβονται . με το δάχτυλο. Μετά  το στόμα έπρεπε να ξεπλυθεί με ένα μείγμα από "kurunnu-μπύρα, λάδι και μέλι"

Η δεύτερη συνταγή περιγράφει μία μέθοδο καθαρισμού του στόματος ιδίως όταν ένα άτομο έχει «πρόβλημα στο στόμα"

Γράφει η συνταγή "Αν το στόμα ενός ανθρώπου έχει πρόβλημα , θέλεις μείγμα Lolium(βότανο)  με καλό νερό, αλάτι , στυπτηρία και ξύδι. Αυτό το διάλυμα το αφήνεις κάτω από τα αστέρια. 

Το πρωί, πριν φάει  καθαρίζει το στόμα του μ’ αυτό".

Φοίνικες (2.000 π.χ.-900 π.χ.)

Γραπτά στοιχεία δεν υπάρχουν.

Η αρχαιολογική αποστολή του αρχαιολόγου Renan και των συνεργατών του στην αρχαία Σιδώνα το 1862 ,  βρήκε σ’ ένα τάφο της νεκροπόλεως της Σιδώνας,   μία οδοντιατρική (προσθετική) εργασία.

Σ’ ένα τμήμα γνάθου γυναίκας , υπήρχε πρόθεση από χρυσό σύρμα  που έπιανε από τον αριστερό στον δεξιό κυνόδοντα και περιελάμβανε και τους τομείς εκ των οποίων οι δύο (αριστερός κεντρικός και πλάγιος ) ήταν πρόσθετα φυσικά δόντια στην θέση των αντιστοίχων ελλειπόντων .

Αυτό το εύρημα δείχνει την γνώση  εκ μέρους των Φοινίκων της τεχνικής της πρόσθεσης ελλειπόντων δοντιών(!?)

 Εβραίοι

Στα γραπτά κείμενα των Εβραίων όπως η Βίβλος, το Ταλμούδ , το Άσμα Ασμάτων και τα παρόμοια που αντιπροσωπεύουν τα Θρησκευτικά και τα λογοτεχνικά βιβλία δεν υπάρχει πουθενά το παραμικρό για την υγιεινή, θεραπεία και οτιδήποτε άλλο περί Οδοντιατρικής. Η μόνη αναφορά για δόντια είναι αυτή του "Οδόντος αντί οδόντος"!

Μαρία Ειρήνη Κριτσωτάκη

Φοιτήτρια  Οδοντιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ